Yeni Zelanda’da Kadınlara Oy Hakkı ve Yerel Seçimler

Dünya’da kadınlara oy hakkı veren ilk üke olan Yeni Zelanda’da bu aralar yerel seçimler yaklaşıyor ve ben de gözlemlediklerimi buraya aktarmak istedim. Biraz Türkiye’ye göre kıyaslama yapayım dedim ama öncesinde Yeni Zelanda’nın kandınlara oy hakkı tanıyan ilk ülke olmasına sebep olan mücadele ile ilgili biraz bilgi paylaşıp sonra günümüzdeki yerel seçime geçiş yapacağım. 

Yeni Zelanda’da İlk Seçimler

Yeni Zelanda’ya kendi özyönetimi, kolonisi olduğu Birleşik Krallık tarafından 1852 yılındaki anayasa ile verilmiştir. Bir yıl sonra 1853 yılında Yeni Zelanda’nın ilk genel seçimi gerçekleştirilmiş. İlk dönemlerde siyasal partiler bulunmamakta ve seçimlere giren bütün adaylar bağımsız adaylardan oluşmaktaymış. İlk siyasi partilerin ortaya çıkması ise 1890’larda Liberaller ile başlayıp, 1909’da Reform Partisi ve 1916’da İşçi Partisi’nin kurulması ile devam ederek partilerin sayıları zamanla artmış. O zamanlardaki ulaşım ve haberleşme imkanlarının kısıtlılığı nedeniyle 14 Temmuz 1853’de başlayan seçim süreci 1 Ekim’de biterek 2 buçuk ay kadar sürmüş ve oylamalar bir günde değil belirli günlerde bölge bölge yapıldığı için seçim süreci haftalar hatta aylar boyu sürüyormuş ve bu sistem 1881 seçimlerine kadar bu şekilde devam etmiş.

Toplam 5849 seçmenin katıldığı ilk genel seçimlerin sonunda toplam 37 aday Temsilciler Meclisi’ne seçilmiş ve seçilen ilk meclis üyesi de katıldığı bölgenin tek adayı olan eski bir gazeteci Hugh Francis Carleton olmuş. Seçimin tamamlanmasının ardından Yeni Zelanda Parlementosu ilk olarak o zamanın başkenti Auckland’da 24 Mayıs 1854 tarihinde toplanmış. 19 Aralık 1879’da çıkarılan yasaya kadar seçimlerde oy kullanabilmek için, erkek olmak, 21 yaşından gün almış olmak, belirli bir mülk, arsa sahibi ya da belirli bir miktar kira ödüyor olmak ve bazı suçlara karışmamak gibi niteliklere sahip olmak gerekmekteyken 1879’dan itibaren bütün erkeklere oy kullanma hakkı verilmiş. Yerli halk Maoriler için ise 1867 yılında çıkarılan yasa ile mecliste 4 koltuk ayrılarak meclise katılma hakkı verilmiş. 

Kadınlara Oy Hakkı

Yeni Zelanda’da kadınların seçme-seçilme hakkını elde etmesi ise Kate Sheppard önderliğindeki kadınların yıllar süren çaba ve uğraşlarının sonucu elde edilmiş. İlk yıllarda kadınlar diğer ülkelerde de olduğu gibi politikaya dahil edilmeyip ev işleri ve çocuk yetiştirmekten sorumlu görülmekteymiş lakin 19. yüzyıl sonlarına doğru üniversite eğitimi, doktorluk gibi yeni imkanların açılmaya başlamasıyla kendilerini geliştiren özellikle zengin ve orta sınıf kadınları toplum içinde yükselmeye başlayarak dikkatlerini yavaş yavaş yasal ve siyasal haklara çevirmişler. Kurdukları dernekler ve vakıflar ile seçimlere katılabilmek için oy hakkı taleplerini dile getirmeye başlamışlar. Ülke boyunca düzenledikleri imza kampanyaları ile topladıkları imzaları dilekçeler halinde meclise göndermişler. 1891 yılında 9000 imza, 1892 yılında 20.000’e yakın imza ve 1893 yılında da toplam 31.872 imza toplamışlar.1893 yılında meclise gönderdikleri 13 ayrı dilekçeden en çok imzayı içeren dilekçe Kate Sheppard’ınki dahil toplam 25519 imza içermekte, toplamda 500 sayfadan fazla ve sayfalar alt alta dizildiğinde 270 metreden fazla uzunluğa denk gelmekteymiş.

1893 yılında son dilekçe parlementoya verildikten sonra 19 Eylül 1893 tarihinde Genel Vali Lord Glasgow (David Boyle) tarafından imzalanan yeni seçim yasası ile kadınlara da seçme hakkı tanınmış ve aynı yıl Kasım ayında yapılan seçimlerde ülkedeki kadınlar ilk oylarını kullanabilmişler. Böylece Yeni Zelanda tüm dünyada ulusal düzeyde kadınlara oy hakkı veren ilk ülke olmuş. Ülkemizde de bildiğiniz üzere kadınlara oy hakkı Atatürk tarafından 5 Aralık 1934’te verildi.

1893 Parlementoya sunulup kabul edilen dilekçenin bir kısmı Yeni Zelanda Parlemento Binası içinde sergilenmekte. Bu resmi de Wellington gezim sırasında Yeni Zelanda Parlemento Binası’nın içinde gezerken çekmiştim, kadınlara ilk defa oy hakkının verilmesini sağlayan dilekçeyi görmek de kısmet oldu Yeni Zelanda’da.

Ayrıca günümüzde Kate Sheppard’ın resmi 10 dolarlık Yeni Zelanda banknotlarının üzerinde yer almakta. Bu tarihten itibaren kadınlar seçimlerde oy kullanarak etki sahibi olmuşlar fakat seçilebilme hakkına sahip olmaları ise 1919 yılında gerçekleşmiş. Tabi seçme ve seçilme haklarını elde ettikten sonra sıra meclise girebilmeye gelmiş fakat bunun için de seçme hakkının elde edildiği tarihten itibaren tam olarak 40 yıl daha geçmesi gerekmiş ve 18 Eylül 1933 tarihindeki seçimlere gelindiğinde Elizabeth McCombs, Yeni Zelanda’da meclise girebilmek için gerekli oy sayısına erişerek meclise girebilen ilk kadın üye olmuş.

Günümüzde Yeni Zelanda`da genel ve yerel seçimler üç yılda bir yapılmakta. Şuanki yerel seçim hazırlıkları ile ilgili söyleyebileceklerim ise; açıkçası Türkiye’de çocukluğumdan beri gördüğüm seçim öncesi hazırlıklar ve seçim zamanı yaşananları düşününce burada sanki seçim yokmuş gibi bir hava var.

Demek istediğim Türkiye’de bildiğiniz gibi seçimlere yaklaşırken araçlardan çalınan gürültüden başka işe yaramayan propaganda şarkıları, sokaklarda olur olmadık yerlere yapıştırılan afişler, dağıtılan broşürlerle yapılan kağıt israfları vs… Burada gördüklerim seçimlere aday olanların resimleri sloganları ile beraber belirli yerlerdeki, genellikle yol kenarlarındaki yeşil alanlara dikilen tahta tabelalara asılıyor ve seçim döneminden sonra tabelalar kaldırılıyor. Kaldırım kenarlarında, yerlerde, bina duvarlarına gelişi güzel yapıştırılmış seçim afişleri görmeniz mümkün değil. Yol kenarında ellerinde pankartlar ile kağıt dağıtan gruplar oluyor genelde, bir de adaylar evlere ziyaretlere geliyorlar. Araba ile yüksek sesle hatta alçak sesle bile propaganda yapıldığını hiç görmedim, ayrı bir not düşeyim Japonya’ya en son gittiğimde orada arabadan anons ile yapılan bir propagandaya rast gelmiştim.

Bir de yerel seçimleri vatandaşlar evlerinden posta yolu ile yapıyorlar. Bu yazının kapak resminde görünen zarf da seçmenlere gönderilen evrakları içeren zarflardan biri. Yani belirli bir yere gidip sıra bekleyerek sandık başında oy kullanmıyorlar. Seçimden önce seçmenlerin adreslerine zarf içinde adayların bilgilerinin, vaadlerinin olduğu kitapçık ile oy pusulaları gönderiliyor. Yeni Zelanda dışında bir ülkedeyseniz oradaki adresinize kadar zarfınız postalanıyor. Kitapçıktaki bilgiler İngilizce’nin yanında Japonca, Çince, Arapça, Hintçe ve daha bir kaç dile daha çevirilmiş. Zarfları adreslerine geldikten sonra seçmenler de belirli bir tarihe kadar seçimlerini işaretleyip seçim bürosuna tekrar postalıyorlar. Yerel seçimler posta yolu ile yapılıyor fakat genel seçimlerde ise sandık başına gitmek gerekiyor.